Inseminacja sztuczna – unasienianie, sztuczne zapładnianie. Etymologia. – łac. inseminare „zasiewać”.
Zamiarem programu doskonalenia rasy czarno-białej w Polsce jest postęp genetyczny w zakresie cech mleczności oraz cech typu i budowy, prowadzący do doskonalenia populacji w kierunku jednostronnie mlecznym. Poprawie podlegają w pierwszej kolejności cechy kształtujące opłacalność produkcji: wydajność mleka, wydajność białka, wydajność tłuszczu, cechy typu i budowy, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg oraz cechy funkcjonalne tj.: zawartość komórek somatycznych, łatwość wycieleń, żywotność cieląt, szybkość oddawania mleka, temperament. Aby powyższe parametry były prawidłowe i przyniosły zysk hodowcy w postaci oczekiwanej wysokiej produkcyjności, musi być spełniony podstawowy warunek, jakim jest INSEMINACJA.
Według ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI, z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie materiału biologicznego wykorzystywanego w rozrodzie zwierząt gospodarskich, Dziennik Ustaw Nr 111, mrożone w słomce nasienie buhaja zawiera po rozmrożeniu nie mniej niż:
Jedną z podstawowych zalet sztucznej inseminacji jest to, że ułatwia ona walkę z chorobami przenoszonymi podczas krycia, gdyż nie następuje bezpośredni kontakt buhaja z krową. Nasienie rozpłodników wykorzystywane w sztucznej inseminacji podlega rygorystycznej kontroli sanitarno-weterynaryjnej.
Sztuczne unasienianie polega na wprowadzeniu do dróg rodnych krowy nasienia buhaja za pomocą katetera lub pipety. Zabieg ten wykonywany przez inseminatora lub hodowcę musi być poprzedzony:
- Pobraniem nasienia od buhaja (zwykle do sztucznej pochwy).
- Oceną jakości nasienia pod mikroskopem.
- Rozcieńczeniem nasienia, podzieleniem na porcje i konserwacją.
Hodowcy i rolnicy korzystający z inseminacji nasieniem buhajów dopuszczonych do rozrodu i eksploatowanych w Polsce mogą korzystać z postępu hodowlanego, bez względu na region, w którym położone jest gospodarstwo. Buhaje wycenione i dopuszczone do rozrodu są dostępne w punktach unasieniania zwierząt na terenie całego kraju.
Zalety inseminacji:
- Możliwość wykorzystania nasienia najlepszych buhajów o najwyższym potencjale genetycznym i produkcyjnym, sprawdzonych na potomstwie.
- Indywidualny dobór odpowiedniego buhaja według założonego celu i potrzeb.
- Ochrona stada przed chorobami krycia – nasienie buhajów użyte do inseminacji jest pod stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjny.
- Oszczędność czasu.
- Możliwość stosowania różnych ras buhajów do krzyżowania towarowego, wzbogacającego stado o korzyści płynące z efektu heterozji (wybujałości mieszańców).
- Wykorzystanie potomstwa po krowach o wysokiej wydajności do reprodukcji lub na sprzedaż.
Skuteczność inseminacji zależy od:
- prawidłowego zarządzania stadem,
- naturalnie wysokiego poziomu płodności bydła, którą się uzyska:
- pozostawiając do hodowli zdrowe jałówki, pochodzące od najlepszych par rodzicielskich,
- zapewniając właściwy odchów jałowizny, dobre żywienie oraz opiekę weterynaryjną i pielęgnację dorosłych krów,
- zapewniając odpowiednie warunki środowiskowe (sucha, ciepła i czysta obora, światło, ruch),
- dbając o właściwe wykrywanie rui, (co 21 dni obserwacja krów i terminowe zgłaszanie do inseminacji),
- stwarzając odpowiednie warunki krowom w okresie okołoporodowym (żywienie w okresie zasuszenia wg zapotrzebowania, czyste stanowisko porodowe, właściwa obsługa porodu).
Przyczyny niepłodności:
- Błędy organizacyjne – złe wykrywanie rui (przeoczone ruje, ciche ruje).
- Błędy żywieniowe – brak lub nadmiar składników żywieniowych.
- Błędy zootechniczno-hodowlane – unasienianie niedojrzałych jałówek zbyt wcześnie, zbyt wczesne lub późne unasienianie krów po porodzie.
- Brak opieki weterynaryjnej.
- Wady wrodzone.
- Schorzenia narządów rodnych.
Ruja u krowy
Ruja (zwana też przez hodowców latowaniem, bydleniem, gonieniem lub grzaniem) jest to okres zmian fizjologicznych i morfologicznych, jakie zachodzą w układzie rozrodczym miedzy jednym a drugim jajeczkowaniem. Pierwsze objawy rui po ocieleniu występują po około 3 tygodniach, a u dobrych mlecznic później, po 6-12 tygodniach. U krów i jałówek dojrzałych do rozrodu występują regularne cykle płciowe – średnio co 21 dni z wahaniami od 17 do 23 dni. Cykl płciowy oblicza się od pierwszego dnia rui do początku następnej rui.
Ruja u krowy trwa od 8 do 30 godzin, przeciętnie 18 godzin. Po około 30 godzinach od pierwszych jej objawów następuje owulacja.
Ruję najłatwiej wykryć, gdy kilkakrotnie w ciągu doby obserwuje się zachowanie krów. Z wielu badań wynika, że przy 4-krotnej obserwacji wykrywa się 90% rui. U krów najczęściej ruja zaczyna się w nocy, w związku z tym zaleca się obserwować zwierzęta po godzinie 21 i wczesnym rankiem.
Prawidłowe zaobserwowanie początku rui, ułatwia określenie właściwego momentu zapłodnienia – czynnika rozstrzygającego o wynikach w rozrodzie bydła. Najlepiej kryć krowę w drugiej połowie rui, czyli 10-18 godzin od wystąpienia pierwszych jej objawów.
| Wystąpienie rui | Pora unasienia | Zbyt późne unasienianie |
| Rano do godziny 9 | Po południu tego samego dnia | Na drugi dzień rano |
| Rano między godziną 9 a 12 | Bardzo późno tego samego dnia lub bardzo wcześnie następnego dnia rano | Po godzinie 10 następnego dnia |
| Po południu | Następnego dnia rano | Po godzinie 14 następnego dnia |
Nie należy inseminować krów:
- w pierwszej rui po wycieleniu,
- w słabej kondycji,
- nie wykazujących objawów rui,
- jałówek, które nie osiągnęły wagi 360-380 kg,
- chorych (mętny śluz lub z domieszką ropy).
Inseminator dysponuje nasieniem różnych buhajów ras mlecznych oraz mięsnych zapewniając możliwość doboru buhaja do indywidualnych kojarzeń. Polskie firmy inseminacyjne proponują do wyboru wysokiej jakości nasienie buhajów, oferowane w katalogach buhajów, które są dwa razy w roku po każdej wycenie szacowanej wartości hodowlanej buhajów wydawane.
Chcąc poprawić wartość genetyczną stada i utrzymać odpowiednią opłacalność gospodarstwa należy:
- zapewnić odpowiednie warunki odchowu i utrzymania zwierząt,
- żywić poszczególne grupy zwierząt według zapotrzebowania na składniki pokarmowe,
- prawidłowo pielęgnować stado,
- zapewnić odpowiednią organizację rozrodu i indywidualny dobór buhajów,
- używać do rozrodu nasienia buhajów sprawdzonych na potomstwie i objętych stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym.
Przy wyborze buhaja do unasieniania należy uwzględnić następujące czynniki:
- wartość genetyczną utrzymywanego stada,
- ilość i jakość bazy paszowej,
- cel czyli kierunek doskonalenia stada.
Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:
- Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.
- Analizie rodowodów krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń krewniaczych tj. przy współczynniku spokrewnienia 12,5 lub większym.
- Odpowiednim sposobie realizacji nakreślonych celów hodowlanych:
- stado krów traktujemy jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy np. wydajność białka i budowę wymion,
- stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.
- dobór indywidualnych kojarzeń do każdej krowy.
- Nie przywiązywaniu wagi do udziału genów (dolewu krwi) HF przy doborze buhajów z wyjątkiem stad czystorasowych.
Krzyżowanie towarowe należy zastosować i pokryć krowy
buhajami ras mięsnych, jeżeli:
· posiada się krowy charakteryzujące się niską
wydajnością mleczną,
· nie planuje się remontu stada własnymi jałówkami,
· hodowca posiada 2-3 krowy i nie jest zdecydowany
na mleczny kierunek użytkowania.
W efekcie tego można uzyskać potomstwo, które ma: wyższą końcową masę ciała, wyższą klasę jakościową tuszy, możliwość lepszego wykorzystania paszy, zwiększone tempo wzrostu (5%), zwiększoną wydajność rzeźną (3-5%), zwiększony udział mięsa w tuszy (2-5%).
Można również przygotować stada krów na matki-mamki. Wszystkie oferowane rasy mięsne poprawiają znacznie wydajność rzeźną i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych, zarówno w opasie intensywnym jak i półintensywnym. Wybór rasy mięsnej buhaja jako komponentu do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych decyduje o zastosowaniu odpowiedniej metody opasu. W zależności od użytej rasy ojca rozróżniamy opas: cieląt ciężkich, cieląt lekkich, cieląt od matek-mamek na tzw. białe mięso.
Należy pamiętać, że „złotą metodą” jest prawidłowa współpraca hodowcy i inseminatora, która ma znaczący wpływ na prawidłowy przebieg rozrodu. Nasienie buhaja powinno w określonym czasie znaleźć się we właściwym miejscu, wtedy krowa ma duże szanse na zacielenie. Ponadto nic nie zastąpi obserwacji rui i rzetelnego prowadzenia dokumentacji.
Nie należy inseminować krów:
- w pierwszej rui po wycieleniu,
- w słabej kondycji,
- nie wykazujących objawów rui,
- jałówek, które nie osiągnęły wagi 360-380 kg,
- chorych (mętny śluz lub z domieszką ropy).
Inseminator dysponuje nasieniem różnych buhajów ras mlecznych oraz mięsnych zapewniając możliwość doboru buhaja do indywidualnych kojarzeń. Polskie firmy inseminacyjne proponują do wyboru wysokiej jakości nasienie buhajów, oferowane w katalogach buhajów, które są dwa razy w roku po każdej wycenie szacowanej wartości hodowlanej buhajów wydawane.
Chcąc poprawić wartość genetyczną stada i utrzymać odpowiednią opłacalność gospodarstwa należy:
- zapewnić odpowiednie warunki odchowu i utrzymania zwierząt,
- żywić poszczególne grupy zwierząt według zapotrzebowania na składniki pokarmowe,
- prawidłowo pielęgnować stado,
- zapewnić odpowiednią organizację rozrodu i indywidualny dobór buhajów,
- używać do rozrodu nasienia buhajów sprawdzonych na potomstwie i objętych stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym.
Przy wyborze buhaja do unasieniania należy uwzględnić następujące czynniki:
- wartość genetyczną utrzymywanego stada,
- ilość i jakość bazy paszowej,
- cel czyli kierunek doskonalenia stada.
Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:
- Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.
- Analizie rodowodów krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń krewniaczych tj. przy współczynniku spokrewnienia 12,5 lub większym.
- Odpowiednim sposobie realizacji nakreślonych celów hodowlanych:
- stado krów traktujemy jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy np. wydajność białka i budowę wymion,
- stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.
- dobór indywidualnych kojarzeń do każdej krowy.
- Nie przywiązywaniu wagi do udziału genów (dolewu krwi) HF przy doborze buhajów z wyjątkiem stad czystorasowych.
Krzyżowanie towarowe należy zastosować i pokryć krowy
buhajami ras mięsnych, jeżeli:
· posiada się krowy charakteryzujące się niską
wydajnością mleczną,
· nie planuje się remontu stada własnymi jałówkami,
· hodowca posiada 2-3 krowy i nie jest zdecydowany
na mleczny kierunek użytkowania.
W efekcie tego można uzyskać potomstwo, które ma: wyższą końcową masę ciała, wyższą klasę jakościową tuszy, możliwość lepszego wykorzystania paszy, zwiększone tempo wzrostu (5%), zwiększoną wydajność rzeźną (3-5%), zwiększony udział mięsa w tuszy (2-5%).
Można również przygotować stada krów na matki-mamki. Wszystkie oferowane rasy mięsne poprawiają znacznie wydajność rzeźną i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych, zarówno w opasie intensywnym jak i półintensywnym. Wybór rasy mięsnej buhaja jako komponentu do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych decyduje o zastosowaniu odpowiedniej metody opasu. W zależności od użytej rasy ojca rozróżniamy opas: cieląt ciężkich, cieląt lekkich, cieląt od matek-mamek na tzw. białe mięso.
Należy pamiętać, że „złotą metodą” jest prawidłowa współpraca hodowcy i inseminatora, która ma znaczący wpływ na prawidłowy przebieg rozrodu. Nasienie buhaja powinno w określonym czasie znaleźć się we właściwym miejscu, wtedy krowa ma duże szanse na zacielenie. Ponadto nic nie zastąpi obserwacji rui i rzetelnego prowadzenia dokumentacji.
dr Anna-Maria Szymańska
29.09.2004